Rozczarowania i niedosyty

Listę rozczarowań można zacząć od tegorocznej książki Joanny Bator.

Trudno określić, czym jest „Wyspa Łza”. Miała być literackim reportażem, ale nie jest, bo o miejscach, w których przebywa Bator, niewiele się dowiadujemy, o ludziach jeszcze mniej, najwięcej zaś o samej Bator.

Bo tak naprawdę chodzi jej o „przygodę z samą sobą” w egzotycznych okolicznościach. I, zgodnie z konwencją kolorowej prasy, wszystkie jej zmysłowe odczucia są niesłychane, a przeżycia nadzwyczajne. Nawet biegunka musi być znacząca, skoro się jej przytrafia.

(Joanna Bator, Wyspa Łza, Znak)

„Cudownie” odnaleziona powieść Harper Lee była sensacją za oceanem, choć nie z powodów literackich. Całość jest połączeniem pensjonarskiej, drętwej ramotki z patetycznymi mowami politycznymi. W dodatku w polskim przekładzie co rusz trafiają się zdania na tyle niezrozumiałe, że aż komiczne: „łamała mu serce w aptecznej kafejce” ( Chodziło zapewne o „drugstore”). I to nawet nie Harper Lee „łamie serce” swoim czytelnikom, tylko spece od marketingu, no i tłumacz.

(Harper Lee, Idź, postaw wartownika, przeł. Maciej Szymański, Wydawnictwo Filia)

Nowa, wyczekiwana książka Franzena jest wyraźnie skrojona na miarę „wielkiej amerykańskiej powieści”. Ale rozmach nie idzie w parze z wiarygodnością. Zupełnie inaczej niż w trylogii amerykańskiej, w której Philip Roth potrafił problemy polityczne połączyć z tragicznym wymiarem pojedynczych losów.

U Franzena nie ma tego drugiego wymiaru. A przede wszystkim – brakuje humoru, skondensowania i ascezy „Korekt”, chyba najlepszej jego powieści, która nie aspirowała do bycia „wielką”.

(Jonathan Franzen, Bez skazy, przeł. Zbigniew Kościuk, Sonia Draga)

O Junie , narzeczonej Schulza, niewiele wiadomo. Agata Tuszyńska musiała wymyślić całą postać. I, niestety, powstała bohaterka jak z przedwojennego romansu. A największym problemem tej książki jest sama narracja: naiwna i egzaltowana, pełna wykrzykników, wielokropków i zaglądania pod „podszewkę świata”. A tymczasem postać Schulza wyjątkowo nie pasuje do taniego, romansowego języka.

(Agata Tuszyńska, Narzeczona Schulza, Wydawnictwo Literackie)

To mogło być zabawne i zaskakujące opowiadanie, ale wyszła rozwlekła i nudna powieść. Problematyczna jest też bohaterka, która zachowuje się jak postać wycięta z komiksu, pozlepiana z kilku bohaterek literatury kobiecej i doprawiona sosem z „Kill Billa”. Zabawne jest tylko to, że nie wiemy, które z pary bohaterów jest większym psychopatą. Ale na dobrą powieść to za mało.

(Igor Ostachowicz, Zielona wyspa, W.A.B.)

Tak to jest, kiedy wiele oczekujemy albo długo czekamy – tak jak na nową książkę Milana Kundery. I kiedy nadeszło „Święto nieistotności” (przeł. Marek Bieńczyk), okazało się, że to suchy esej, który więcej obiecuje, niż spełnia, z którego zostaje kilka zdań („Nieistotność, przyjacielu, to sedno egzystencji”).

Orhan Pamuk jest wspaniały, ale w tym roku też dostaliśmy jego słabszą powieść „Dziwna myśl w mej głowie” (przeł. Piotr Kawulok) o ulicznym sprzedawcy ze Stambułu – rzecz bardzo mozolna i wymagająca od czytelnika wiele cierpliwości.

Wiadomo, że wszyscy dziś piszą kryminały, ale nie wszystkim one wychodzą – w zeszłym roku nieprzekonujący był kryminał Witkowskiego, w tym roku powieść Kai Malanowskiej „Mgła”, która wydaje się jednak tylko poprawnie odrobionym ćwiczeniem literackim.

A kto nie pisze kryminałów – wydaje dziennik albo pisze i kryminały, i dziennik – tak to wyglądało w tym roku. W „Dzienniku roku chrystusowego” Jacka Dehnela uderza wielkie nagromadzenie szczegółów, spotkań, zwiedzań, przedmiotów, historii, ludzi. Rok się nie zaczyna i nie kończy, i nie różni od innych. Ot, jeden zeszyt z kilkudziesięciu, które już są zapisane. Trochę nie wiemy, skąd więc ta szumna nazwa „roku chrystusowego” (poza 33. urodzinami).

Z kolei zapiski Szczepana Twardocha w „Wielorybach i ćmach” są odwrotnie – wycyzelowane, ascetyczne, miejscami zamieniają się w minieseje lub literackie obrazy. Ale to nie dziennik, tylko ekstrakt, preparat z przygotowanym wizerunkiem pisarza, który chce nam pokazać siebie właśnie w taki sposób. I tylko tyle odkryć. A więc siłą rzeczy pozostawiają niedosyt (choć dużo tam ładnego).

Kończę więc tym niedosytem zamiast rozczarowania. Więcej było w tym roku odkryć niż rozczarowań. Niech ten następny rok, 2016 (ach, wiadomo, ciemne chmury, i to nie nad literaturą) – będzie obfity.