Gombrowicz i polskie nadęcie

Książek o Gombrowiczu jest mnóstwo, ale całościowej, pełnowymiarowej biografii nie było. Teraz będzie – napisała ją Klementyna Suchanow, wyjdzie w 2017 roku w Wydawnictwie Czarne. Przeczytałam ją jeszcze przed redakcją i wiem, że jest na co czekać.

Rozmawiałyśmy z Klementyną Suchanow w Teatrze Starym w Krakowie kilka dni przed premierą „Kosmosu” w reż. Krzysztofa Garbaczewskiego. I okazało się – ku naszemu zaskoczeniu – że na rozmowę o książce, której nie ma, i o Gombrowiczu przyszły tłumy studentów i młodych ludzi. Ha, a więc Gombrowicza się czyta!

Mnóstwo pytań z sali: Czy Gombrowicz w ogóle lubił teatr? Czy podobałyby mu się inscenizacje Jarockiego? Czy „Kosmos” jest autobiograficzny? Czy Gombrowicz był nieludzki? Był bezkompromisowy do granic możliwości – opowiadała Suchanow. Przyjmował rzeczywistość bez znieczulenia. A jego życie w dużej mierze składało się z rozmaitych klęsk. Wypracował sposób, żeby stawiać im czoła.

Suchanow opowiadała o paradoksach – oskarżany o tchórzostwo, przez całe życie mówił i pisał w sposób niezwykle odważny. Nieustannie się narażał. Suchanow fascynująco pisze o różnych zawirowaniach: o tym, dlaczego tak dobrze odnalazł się w Argentynie, albo w jaki sposób erotyzm i historia splatały się w jego życiu. Jeździła jego śladami, rozmawiała z ostatnimi świadkami i z Ritą. O wielu rzeczach nie wiedzieliśmy.

A Gombrowicz jest bardzo na dziś. Znajdziemy u niego komentarze pasujące do współczesności, do polskich kompleksów i bogoojczyźnianego „nadęcia”. Planował utwór, który byłby obrazem rozmaitych polskich „gąb”, wymienia cztery:

1. dostojna, wielka, wzniosła i sienkiewiczowska
2. kanciarska, brutalna i zaściankowa
3. niewydarzona, mętna
4. paniczno-praktyczna: „wmawianie sobie i nadymanie się sobą”.

Na 30. urodziny Rity Gombrowicz wygłosił jej wykład o szczęściu, Rita cytuje go w „Gombrowiczu w Europie”, a za nią Suchanow. To właściwie wykład o fałszywych złudzeniach i kiczu dążenia do szczęścia. Bezkompromisowy jaki cały Gombro. Do zapisania i zapamiętania.

„Marzenie o szczęściu, szukanie wygody, która nie istnieje, której nigdy nie można osiągnąć, jest czymś płytkim i małodusznym. Życie to wieczna walka z trudnościami, które wciąż odradzają się na nowo w najróżniejszej postaci. Jak dzielny żołnierz, powinniśmy je pokonywać najlepiej, jak się da. Człowiek musi bezustannie próbować odnosić zwycięstwo nad rzeczami. Ta codzienna walka wymaga prawdziwej odwagi. W dziedzinie ducha jestem sportowcem. Żyć to znaczy walczyć. Niczego, absolutnie niczego nie zdobywa się raz na zawsze. Cierpienie jest częścią życia, trzeba to zaakceptować. Szukanie szczęścia i duchowego komfortu to życiowa tandeta. Trzeba umieć bawić się drobiazgami i dlatego wkładać możliwie najwięcej z siebie w to, co się robi. Masz trzydzieści lat – dodał. – Starzejąc się, człowiek staje się podmiotem, a przestaje być przedmiotem. Przez to świat robi się o wiele bardziej interesujący. Dopiero stając się podmiotem, kobieta zaczyna żyć naprawdę i może znieść starzenie się. Tylu ciekawych rzeczy się nie zauważa, jeśli myśli się tylko o tym, żeby się podobać. Inni mogą ci się podobać, to co innego. – A samotność? – spytałam. – Każdy jest samotny. Musisz się z tym pogodzić jako normalnym stanem rzeczy. Wszystkie zwierzęta są samotne. Widziałaś kiedy, żeby psy spacerowały pod rękę?”.